شستشو و ضد عفونی کننده کانال دندانپزشکی :

ضد عفونی کننده ی کانال دندان و شستشو دهنده کانال دندان چیست؟

ضد عفونی‌کننده‌ و شستشو دهنده‌ی کانال دندان محلولی است که در درمان ریشه دندان (اندودنتیکس) جهت شستشو، پاکسازی و حذف باکتری ها و دبری های باقیمانده از سیستم کانال ریشه استفاده می‌شوند. هدف از استفاده از این محلول ها افزایش اثر مکانیکی فایل ها، حذف smear layer و ضدعفونی کامل سیستم کانال ریشه است چراکه حتی با بهترین فایل ها هم نمی توان تمام میکروب ها و دبری ها را بطور مناسب حذف کرد. 

اهداف استفاده از محلول های شستشو دهنده 

1. حذف دبری های آلی و غیر آلی از داخل کانال 
2. ضدعفونی و از بین بردن باکتری ها 
3. انحلال نسوج پالپی نکروزه
4. حذف smear layer برای نفوذ بهتر سیلر
5. روان سازی حرکت فایل ها (lubrication)
6. کاهش اصطکاک و خطر شکست ابزار

انواع مواد ضد عفونی کننده ی کانال و شستشو دهنده کانال چیست؟

در ادامه، برخی از رایج‌ترین مواد ضد عفونی‌کننده و شستشو دهنده کانال را به تفضیل توضیح می‌دهیم:

1. هیپوکلریت سدیم (NaOCl)

کاربرد: هیپوکلریت سدیم رایجترین ماده ضدعفونی‌کننده است که به‌طور گسترده در درمان ریشه استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

خاصیت ضد میکروبی قوی دارد و باکتری‌ها را از بین می‌برد.

توانایی حل کردن بافت‌های نکروز و مواد آلی داخل کانال را دارد.

در غلظت‌های مختلف (معمولاً بین 0.5 تا 5.25 درصد) استفاده می‌شود.

یک نکته مهم در استفاده از این ماده، خاصیت خورندگی و 8تحریک بافت‌های نرم در صورت تماس با آنهاست.

نحوه عملکرد: هیپوکلریت سدیم با حل کردن نسوج آلی و اثر ضدباکتریال قوی ، باعث پاکسازی کانال از باکتری‌ها و بافت‌های مرده می‌شود. همچنین حاصیت لوبریکنت متوسط دارد. 

درهنگام استفاده از هیپو در کانال ریشه باید دقت کنید تا سر سوزن کنترل شده و بدون فشار در کانال به صورت passive قرار گرفته باشد و از حادثه هیپو پیشگیری شود. استفاده از سوزن های  side vented توصیه شده است. 

2. کلرهگزیدین (Chlorhexidine)

کاربرد: کلرهگزیدین یک ماده ضد عفونی‌کننده با طیف وسیع است که معمولاً به عنوان جایگزین یا مکمل برای هیپوکلریت سدیم در شرایط خاص استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

اثر ضدمیکروبی عالی علیه باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی دارد.

برخلاف هیپوکلریت سدیم، توانایی حل کردن بافت‌های آلی را ندارد.

معمولاً به شکل محلول  2% استفاده می‌شود.

به دلیل داشتن خاصیت ضد میکروبی طولانی‌مدت، برای کاهش ریسک عفونت پس از درمان بسیار مناسب است.

کلرهگزیدین با هیپو کلریت سدیم تداخل شیمیایی دارد و باعث تولید رسوب سمی می شود. بهتر است کلرهگزیدین بعنوان شستشوی نهایی پس از پاکسازی با EDTA استفاده شود نه بصورت همزمان با هیپو.

3. EDTA (اتیلن دی آمین تترا استیک اسید)

کاربرد: EDTA معمولاً به عنوان شستشو دهنده کانال به منظور از بین بردن لایه اسمیر (لایه‌ی نازکی از مواد معدنی و ارگانیک که طی درمان مکانیکی ایجاد می‌شود) استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

خاصیت حل کردن بخش غیر آلی لایه اسمیر را دارد و به پاکسازی بهتر کانال‌ها کمک می‌کند. در واقع یک نوع عامل chelateکننده کلسیم می باشد. 

معمولاً به صورت محلول 17% استفاده می‌شود.

این ماده بهترین مکمل برای هیپوکلریت سدیم است که باعث بهبود seal در کانال به دلیل افزایش چسبندگی سیلر به دیواره کانال می شود. 

معمولا به عنوان شستشوی نهایی به مدت 1 دقیقه بعد از NaOCl استفاده می شود. 

4. پراکسید هیدروژن (H2O2)

کاربرد: پراکسید هیدروژن به عنوان یک شستشو دهنده و ضد عفونی‌کننده استفاده می‌شود، اگرچه امروزه کمتر از آن استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

خاصیت آنتی باکتریال متوسط دارد و اکسیژن آزاد شده از آن می‌تواند به حذف باکتری‌ها و بافت‌های مرده کمک کند.

معمولاً در غلظت‌های 3% استفاده می‌شود.

قدرت پاک‌کنندگی قوی دارد، اما به اندازه هیپوکلریت سدیم مؤثر نیست. و به دلیل واکنش خطرناک گازی، ترکیب آن با هیپوکلریت سدیم توصیه نمی شود. 

نحوه عملکرد: با تولید حباب‌های اکسیژن در محیط کانال، باعث خارج شدن بقایای بافتی و پاکسازی مکانیکی کانال می‌شود.

5. MTAD (مخلوط تتراسایکلین، اسید سیتریک و دترجنت)

MTAD یک محلول جدیدتر است که به عنوان شستشو دهنده و ضدعفونی‌کننده استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

1. ترکیب اسیدی باعث حذف smear layer می شود.
2. تتراسایکلین به عاج متصل شده و اثر substantivity (ماندگاری ضدباکتری) دارد. 
3. این ماده در برابر Enterococcus faecalis که مقاوم ترنی باکتری اندودانتیک است بسیار مؤثر است. 

کاربردهای بالینی: 

1. شست شوی نهایی پس از پاکسازی مکانیکی کانال 
2. حذف smear layer بدون آسیب زیاد به عاج
3. ضدعفونی کانال های نکروتیک و آلوده
4. در برخی از پروتکل ها این ماده بعنوان جایگزین یا مکمل EDTA و NaOCl شناخته می شود. 

7. نرمال سالین (Normal Saline)

کاربرد: نرمال سالین یا محلول نمکی معمولاً به عنوان یک شستشو دهنده اولیه یا در مراحل نهایی درمان ریشه استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

هیچ خاصیت ضد عفونی‌کنندگی ندارد، اما برای شستشو و خارج کردن مواد باقی‌مانده مفید است.

معمولاً پس از استفاده از مواد ضد عفونی‌کننده قوی‌تر، از سالین برای شستشوی نهایی کانال استفاده می‌شود تا مواد شیمیایی باقی‌مانده از کانال پاک شود.

نتیجه‌ گیری:

درمان کانال ریشه نیازمند ترکیب مناسبی از مواد ضد عفونی‌کننده و شستشو دهنده است تا به بهبود کامل و جلوگیری از عفونت مجدد کمک شود. هیپوکلریت سدیم به‌عنوان ماده اصلی ضدعفونی‌کننده شناخته می‌شود، اما کلرهگزیدین، EDTA و دیگر مواد نیز نقش مهمی در فرآیند پاکسازی و ضدعفونی کانال‌ها دارند. استفاده از این مواد به تشخیص دندان‌پزشک و نیازهای درمانی بیمار بستگی دارد.

مواد شستشو و ضد عفونی کننده کانال بیشتر در چه درمان هایی استفاده می شود؟

این مواد ضد عفونی‌کننده و شستشو دهنده بیشتر در درمان‌های اندودنتیکس یا همان درمان ریشه دندان (عصب‌کشی) استفاده می‌شوند. هدف اصلی در این نوع درمان‌ها پاکسازی کانال‌های ریشه از باکتری‌ها، بقایای بافت‌های مرده و جلوگیری از عفونت مجدد است. در ادامه برخی از درمان‌های مشخصی که این مواد در آن‌ها استفاده می‌شوند را توضیح می‌دهم:

1. درمان ریشه یا RCT

2. درمان مجدد ریشه (ری‌اندو یا Retreatment)

3. درمان دندان‌های دچار آبسه یا کیست‌های دندانی

4. کنترل خونریزی در کانال‌های ریشه

برخی مواد شستشو دهنده مانند کلرهگزیدین و هیپوکلریت سدیم علاوه بر خاصیت ضدمیکروبی، به کنترل خونریزی در کانال‌های ریشه هم کمک می‌کنند. این امر به دندان‌پزشک کمک می‌کند که بتواند کانال‌های ریشه را در شرایط تمیز و بدون خونریزی پر کند.

نتیجه‌گیری:

مواد ضد عفونی‌کننده و شستشو دهنده در طیف وسیعی از درمان‌های مرتبط با کانال‌های ریشه دندان استفاده می‌شوند. از RCTهای ساده تا درمان‌های پیچیده‌تر مانند retreatment، این مواد نقش کلیدی در افزایش موفقیت درمان و کاهش احتمال عفونت مجدد ایفا می‌کنند.