شستشو و ضد عفونی کننده کانال

ضد عفونی کننده ی کانال دندان و شستشو دهنده ی کانال دندان چیست؟

ضد عفونی‌کننده‌ و شستشو دهنده‌ی کانال دندان موادی هستند که در درمان ریشه دندان (اندودنتیکس) استفاده می‌شوند تا کانال‌های ریشه را تمیز و از باکتری‌ها و عفونت پاک کنند.

ضد عفونی‌کننده کانال دندان:

ضد عفونی‌کننده‌ها برای از بین بردن باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های موجود در کانال‌های ریشه به کار می‌روند. یکی از رایج‌ترین مواد ضد عفونی‌کننده در درمان ریشه، هیپوکلریت سدیم (NaOCl) است که به دلیل خاصیت ضدمیکروبی قوی‌اش بسیار پرکاربرد است. این ماده نه تنها باکتری‌ها را از بین می‌برد، بلکه بافت‌های نکروز شده (مرده) را هم حل می‌کند.

شستشو دهنده کانال دندان:

شستشو دهنده‌های کانال معمولاً ترکیباتی هستند که به کمک ابزارهای مکانیکی از کانال دندان خارج می‌شوند تا مواد عفونی و بقایای بافتی که ممکن است باقی مانده باشند، پاک شوند. در کنار هیپوکلریت سدیم، از EDTA (اتیلن‌دی‌آمین تترا استیک اسید) نیز استفاده می‌شود که به حل کردن مواد معدنی دیواره‌ی کانال‌ها کمک می‌کند و باعث تسهیل در پاکسازی بهتر کانال می‌شود.

در مجموع، این مواد به بهبود سلامت و عمر دندان تحت درمان کمک می‌کنند و احتمال عفونت مجدد را کاهش می‌دهند.

انواع مواد ضد عفونی کننده ی کانال و شستشو دهنده ی کانال چیست؟

در درمان ریشه (اندودنتیکس)، استفاده از مواد ضد عفونی‌کننده و شستشو دهنده برای پاکسازی کانال‌های ریشه دندان حیاتی است. این مواد به حذف باکتری‌ها، حل کردن بافت‌های نکروز شده و جلوگیری از عفونت مجدد کمک می‌کنند. در ادامه، برخی از رایج‌ترین مواد ضد عفونی‌کننده و شستشو دهنده کانال را به تفصیل توضیح می‌دهم:

1. هیپوکلریت سدیم (NaOCl)

کاربرد: هیپوکلریت سدیم معمول‌ترین ماده ضدعفونی‌کننده است که به‌طور گسترده در درمان ریشه استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

خاصیت ضد میکروبی قوی دارد و باکتری‌ها را از بین می‌برد.

توانایی حل کردن بافت‌های نکروز و مواد آلی داخل کانال را دارد.

در غلظت‌های مختلف (معمولاً بین 0.5 تا 5.25 درصد) استفاده می‌شود.

یک نکته مهم در استفاده از این ماده، خاصیت خورندگی و ایجاد تحریک بافت‌های نرم در صورت تماس با آنهاست.

نحوه عملکرد: هیپوکلریت سدیم با تخریب دیواره‌های سلولی باکتری‌ها و حل کردن پروتئین‌ها، باعث پاکسازی کانال از باکتری‌ها و بافت‌های مرده می‌شود.

2. کلرهگزیدین (Chlorhexidine)

کاربرد: کلرهگزیدین یک ماده ضد عفونی‌کننده با طیف وسیع است که معمولاً به عنوان جایگزین یا مکمل برای هیپوکلریت سدیم در شرایط خاص استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

اثر ضدمیکروبی عالی علیه باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی دارد.

برخلاف هیپوکلریت سدیم، توانایی حل کردن بافت‌های نکروزه را ندارد.

معمولاً به شکل محلول 0.2% یا 2% استفاده می‌شود.

به دلیل داشتن خاصیت ضد میکروبی طولانی‌مدت، برای کاهش ریسک عفونت پس از درمان بسیار مناسب است.

نحوه عملکرد: کلرهگزیدین با جذب به دیواره سلولی باکتری‌ها و تغییر ساختار غشای سلولی، باعث از بین رفتن باکتری‌ها می‌شود.

3. EDTA (اتیلن دی آمین تترا استیک اسید)

کاربرد: EDTA معمولاً به عنوان شستشو دهنده کانال به منظور از بین بردن لایه اسمیر (لایه‌ی نازکی از مواد معدنی و ارگانیک که طی درمان مکانیکی ایجاد می‌شود) استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

خاصیت حل کردن مواد معدنی دارد و به پاکسازی بهتر کانال‌ها کمک می‌کند.

معمولاً به صورت محلول 17% استفاده می‌شود.

برای آماده‌سازی کانال‌ها جهت پر کردن ریشه بسیار مفید است، زیرا باعث افزایش نفوذ مواد پرکننده می‌شود.

نحوه عملکرد: EDTA با کلات کردن یون‌های کلسیم، باعث حل شدن مواد معدنی موجود در دیواره‌ی کانال می‌شود و به‌این‌ترتیب لایه اسمیر را از بین می‌برد.

4. پراکسید هیدروژن (H2O2)

کاربرد: پراکسید هیدروژن به عنوان یک شستشو دهنده و ضد عفونی‌کننده استفاده می‌شود، اگرچه امروزه کمتر از آن استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

خاصیت آنتی باکتریال دارد و اکسیژن آزاد شده از آن می‌تواند به حذف باکتری‌ها و بافت‌های مرده کمک کند.

معمولاً در غلظت‌های 3% استفاده می‌شود.

قدرت پاک‌کنندگی قوی دارد، اما به اندازه هیپوکلریت سدیم مؤثر نیست.

نحوه عملکرد: با تولید حباب‌های اکسیژن در محیط کانال، باعث خارج شدن بقایای بافتی و پاکسازی مکانیکی کانال می‌شود.

5. یودین پوتاسیوم (Potassium Iodide)

کاربرد: یک ضد عفونی‌کننده مؤثر برای کانال ریشه است که معمولاً به عنوان مکمل با دیگر مواد ضدعفونی‌کننده استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

اثر ضد میکروبی وسیعی دارد و می‌تواند برای حذف عفونت‌های قارچی و باکتریایی مقاوم به کار رود.

معمولاً در ترکیب با مواد دیگر استفاده می‌شود تا قدرت ضدمیکروبی بیشتری ایجاد کند.

نحوه عملکرد: یودین با تخریب پروتئین‌ها و آنزیم‌های موجود در سلول‌های باکتری و قارچ‌ها باعث مرگ آنها می‌شود.

6. MTAD (مخلوط تتراسایکلین، اسید سیتریک و دترجنت)

کاربرد: MTAD یک محلول جدیدتر است که به عنوان شستشو دهنده و ضدعفونی‌کننده استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

دارای خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی است.

برخلاف هیپوکلریت سدیم، بافت‌ها را حل نمی‌کند، اما قادر به از بین بردن لایه اسمیر است.

به‌خصوص برای بیماران حساس به مواد قوی‌تر مانند هیپوکلریت سدیم مناسب است.

نحوه عملکرد: با ایجاد تغییر در دیواره سلولی باکتری‌ها و همچنین پاک کردن لایه اسمیر، به ضد عفونی و پاکسازی کانال کمک می‌کند.

7. نرمال سالین (Normal Saline)

کاربرد: نرمال سالین یا محلول نمکی معمولاً به عنوان یک شستشو دهنده اولیه یا در مراحل نهایی درمان ریشه استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

هیچ خاصیت ضد عفونی‌کنندگی ندارد، اما برای شستشو و خارج کردن مواد باقی‌مانده مفید است.

معمولاً پس از استفاده از مواد ضد عفونی‌کننده قوی‌تر، از سالین برای شستشوی نهایی کانال استفاده می‌شود تا مواد شیمیایی باقی‌مانده از کانال پاک شود.

نتیجه‌گیری:

درمان کانال ریشه نیازمند ترکیب مناسبی از مواد ضد عفونی‌کننده و شستشو دهنده است تا به بهبود کامل و جلوگیری از عفونت مجدد کمک شود. هیپوکلریت سدیم به‌عنوان ماده اصلی ضدعفونی‌کننده شناخته می‌شود، اما کلرهگزیدین، EDTA و دیگر مواد نیز نقش مهمی در فرآیند پاکسازی و ضدعفونی کانال‌ها دارند. استفاده از این مواد به تشخیص دندان‌پزشک و نیازهای درمانی بیمار بستگی دارد.

مواد شستشو و ضد عفونی کننده کانال بیشتر در چه درمان هایی استفاده می شود؟

این مواد ضد عفونی‌کننده و شستشو دهنده بیشتر در درمان‌های اندودنتیکس یا همان درمان ریشه دندان (عصب‌کشی) استفاده می‌شوند. هدف اصلی در این نوع درمان‌ها پاکسازی کانال‌های ریشه از باکتری‌ها، بقایای بافت‌های مرده و جلوگیری از عفونت مجدد است. در ادامه برخی از درمان‌های مشخصی که این مواد در آن‌ها استفاده می‌شوند را توضیح می‌دهم:

1. درمان ریشه (عصب‌کشی)

این درمان اصلی‌ترین فرآیندی است که مواد ضد عفونی‌کننده و شستشو دهنده در آن استفاده می‌شود. در درمان ریشه:

دندان‌پزشک کانال‌های ریشه دندان را باز کرده و پالپ (بافت نرم درونی دندان که شامل عصب و عروق خونی است) عفونی یا مرده را خارج می‌کند.

سپس از مواد ضد عفونی‌کننده مثل هیپوکلریت سدیم یا کلرهگزیدین برای پاکسازی و از بین بردن باکتری‌ها استفاده می‌شود.

شستشو دهنده‌ها مثل EDTA نیز برای حذف لایه اسمیر و بهبود آماده‌سازی کانال‌ها برای پرکردن استفاده می‌شوند.

2. درمان مجدد ریشه (ری‌تراپی)

گاهی اوقات درمان ریشه اولیه به دلایلی ممکن است موفقیت‌آمیز نباشد و دندان مجدداً عفونت کند. در چنین شرایطی، درمان مجدد ریشه (ری‌تراپی) انجام می‌شود:

در این فرآیند، مجدداً کانال‌ها باز و تمیز می‌شوند.

از همان مواد ضد عفونی‌کننده و شستشو دهنده برای حذف هرگونه عفونت باقی‌مانده استفاده می‌شود تا دندان مجدداً آماده پر کردن و مهر و موم شود.

3. آماده‌سازی برای ترمیم و پر کردن دندان

گاهی پس از عصب‌کشی، قبل از پر کردن ریشه با مواد پرکننده دائمی، از شستشو دهنده‌هایی مانند EDTA برای پاک کردن لایه اسمیر و مواد باقی‌مانده استفاده می‌شود تا فضای داخل کانال برای دریافت مواد پرکننده کاملاً تمیز و آماده شود.

4. کنترل عفونت‌های مقاوم

در برخی موارد که عفونت‌های مقاوم به وجود آمده است (مانند عفونت‌های قارچی یا باکتری‌های مقاوم به درمان‌های معمول)، از ترکیبات خاصی مانند MTAD یا کلرهگزیدین استفاده می‌شود. این مواد به‌خصوص برای کنترل عفونت‌های دشوار و جلوگیری از بازگشت عفونت مفید هستند.

5. درمان کانال‌های ریشه با پیچیدگی بالا

در دندان‌هایی که ساختار پیچیده‌تری در کانال‌های ریشه دارند (مانند دندان‌های مولار با کانال‌های متعدد و باریک)، نیاز به استفاده از مواد شستشو دهنده و ضد عفونی‌کننده قوی‌تر یا ترکیبات خاص بیشتر است. در این موارد، معمولاً از هیپوکلریت سدیم یا EDTA با دقت بیشتری استفاده می‌شود تا تمامی نواحی کانال‌ها به‌خوبی تمیز شوند.

6. درمان دندان‌های دچار آبسه یا کیست‌های دندانی

در مواردی که عفونت‌های شدیدتر منجر به تشکیل آبسه یا کیست در اطراف دندان شده است، استفاده از مواد ضد عفونی‌کننده قوی برای پاکسازی کانال‌های ریشه بسیار مهم است. این مواد به از بین بردن منبع عفونت کمک کرده و باعث بهبود وضعیت لثه و استخوان اطراف دندان می‌شوند.

7. کنترل خونریزی در کانال‌های ریشه

برخی مواد شستشو دهنده مانند کلرهگزیدین علاوه بر خاصیت ضدمیکروبی، به کنترل خونریزی در کانال‌های ریشه هم کمک می‌کنند. این امر به دندان‌پزشک کمک می‌کند که بتواند کانال‌های ریشه را در شرایط تمیز و بدون خونریزی پر کند.

نتیجه‌گیری:

مواد ضد عفونی‌کننده و شستشو دهنده در طیف وسیعی از درمان‌های مرتبط با کانال‌های ریشه دندان استفاده می‌شوند. از عصب‌کشی‌های ساده تا درمان‌های پیچیده‌تر مانند ری‌تراپی و کنترل عفونت‌های مقاوم، این مواد نقش کلیدی در افزایش موفقیت درمان و کاهش احتمال عفونت مجدد ایفا می‌کنند.

قیمت مواد شستشو و ضد عفونی کننده کانال به چه صورت است؟

قیمت مواد ضد عفونی‌کننده و شستشو دهنده کانال دندان می‌تواند بسته به نوع ماده، برند تولید کننده، کشور محل تولید و همچنین حجم و غلظت ماده متفاوت باشد. در ادامه عوامل تأثیرگذار و محدوده‌ی قیمتی برخی از این مواد را بیان می‌کنم:

1. هیپوکلریت سدیم (NaOCl)

محدوده قیمت: بسته به غلظت و حجم، قیمت این ماده می‌تواند متفاوت باشد. به طور کلی، محلول‌های هیپوکلریت سدیم در بازار بین 50,000 تا 300,000 تومان به فروش می‌رسند. بسته‌های بزرگ‌تر با غلظت بالاتر معمولاً قیمت بیشتری دارند.

عوامل تأثیرگذار: برند، حجم و درصد غلظت (غلظت‌های بالاتر گران‌تر هستند).

2. کلرهگزیدین (Chlorhexidine)

محدوده قیمت: کلرهگزیدین نیز بسته به غلظت و برند تولیدکننده متفاوت است. به‌طور معمول محلول 2% آن حدوداً بین 200,000 تا 500,000 تومان قیمت دارد.

عوامل تأثیرگذار: غلظت (0.2% یا 2%) و برند تولید کننده.

3. EDTA (اتیلن دی‌آمین تترا استیک اسید)

محدوده قیمت: قیمت این ماده معمولاً در محدوده 150,000 تا 400,000 تومان برای حجم‌های کوچک تا متوسط متغیر است.

عوامل تأثیرگذار: برند و حجم محلول (اغلب به‌صورت محلول 17% عرضه می‌شود).

4. پراکسید هیدروژن (H2O2)

محدوده قیمت: پراکسید هیدروژن در غلظت‌های مختلف (معمولاً 3%) در بازار موجود است و قیمت آن نسبت به دیگر مواد کمتر است، حدود 30,000 تا 100,000 تومان.

عوامل تأثیرگذار: غلظت و حجم بسته‌بندی.

5. MTAD (مخلوط تتراسایکلین، اسید سیتریک و دترجنت)

محدوده قیمت: MTAD به دلیل پیچیدگی و نوآوری در فرمولاسیون خود معمولاً گران‌تر است. قیمت آن می‌تواند بین 500,000 تا 1,500,000 تومان باشد.

عوامل تأثیرگذار: برند و حجم.

6. یودین پوتاسیوم (Potassium Iodide)

محدوده قیمت: این ماده بسته به برند و محل تولید، قیمتش معمولاً بین 200,000 تا 600,000 تومان است.

عوامل تأثیرگذار: برند و حجم.

7. نرمال سالین (Normal Saline)

محدوده قیمت: نرمال سالین به دلیل ساده بودن ترکیبات و کاربرد گسترده، از ارزان‌ترین شستشو دهنده‌ها محسوب می‌شود و معمولاً قیمت آن بین 10,000 تا 50,000 تومان است.